Chuyện Giàn Thiên Lý là một bài hát rất nổi tiếng của nhạc sĩ Anh Bằng được phổ từ bài thơ Nhà Tôi của thi sĩ Yên Thao. Nhưng nếu nói là phổ thơ thì cũng không đúng hoàn toàn, vì nếu đem bài hát và bài thơ gốc ra mà so sánh thì ta không thấy những lời thơ nguyên vẹn ban đầu của nhà thơ, mà chỉ có ý thơ là vẫn vậy. Vậy nên thay vì phổ nhạc ta nên nói là phỏng thơ hoặc dựa trên ý thơ thì đúng hơn.
Tuy nhiên, dù là như thế nào đi chăng nữa thì bài hát đã thực sự chinh phục được đại đa số những khán giả yêu nhạc và cả thơ. Nguyên tác bài thơ rất dài nhưng tôi chỉ trích một đoạn ngắn phần đầu và cuối của bài như sau (là phần sát nhất với bài hát):
Tôi đứng bên này sông
Bên kia vùng địch đóng
Làng tôi đấy sạm đen màu tiết động
Tre cau buồn tóc rũ ướt mờ sương
Màu trăng vôi lồm lộp mấy khung tường
Nếp đình xưa người hỡi đau gì không?
…
Này anh chiến sĩ
người bạn pháo binh
Đã đến giờ chưa nhỉ?
Mà tôi nghe như trại giặc tan tành
Anh rót cho khéo nhé !
Kẻo lại nhầm nhà tôi
Nhà tôi ở cuối thôn Đồi
Có giàn thiên lý có người tôi thương
Về hoàn cảnh ra đời của bài thơ, thi sĩ Yên Thao đã nói rằng có một người đồng đội đã kể về nỗi nhớ nhà của anh, nơi có giàn thiên lý và có người vợ trẻ đang ngày đêm chờ đợi anh. Câu chuyện đó đã tạo cảm hứng cho ông viết nên Nhà Tôi. Và nhạc sĩ Anh Bằng cũng tâm đầu ý hợp với thi sĩ khi đặt tên bài hát là Chuyện Giàn Thiên Lý. Có lẽ để chuyển bài thơ thành ca khúc thì rõ ràng là nhạc sĩ Anh Bằng đã đọc bài thơ nhiều lần đến nỗi đã thấm nhuần trong tư tưởng, in đậm vào tâm hồn, mới có thể sáng tác các lời ca dựa trên ý thơ kết hợp cùng ý nhạc tuyệt vời đến vậy. Đây cũng là một nghệ thuật biến thơ thành ca khúc một cách rất tài tình của ông:
Tôi đứng bên này sông, bên kia vùng lửa khói.
Làng tôi đây, bao năm dài chinh chiến,
từng lũy tre muộn phiền.
Tôi có người vợ ngoan.
Đẹp như trăng mười sáu, cưới rồi đành xa nhau.
Mời quý vị nghe lại ca khúc "Chuyện Giàn Thiên Lý" Trình bày: Mạnh Đình
Bấm vào để nghe ca khúc "Chuyện Giàn Thiên Lý" Trình bày: Mạnh Đình
Bài hát như là lời tự tình của một người lính đang chinh chiến nơi sa trường. Nơi anh đóng quân cách ngôi làng của anh một con sông, tưởng chừng như gần ngay trước mặt nhưng lại cách xa ngàn dặm. Đã “bao năm dài chinh chiến”, ngày đêm anh vẫn “đứng bên này sông” để trông ngóng về nơi quê nhà, nơi mà “từng lũy tre” cũng đã muộn phiền theo năm tháng mưa bom đạn lửa. Nơi mà anh “có người vợ ngoan, đẹp như trăng mười sáu” đang âm thầm đợi chờ bóng hình anh. Anh và cô, tình duyên vừa mới kết đã đành phải “xa nhau”.
Nhưng biết phải làm thế nào hơn khi đất nước đang chịu cảnh đau thương. Anh lên đường, ngày đêm chinh chiến mà long vẫn không thôi nhung nhớ về nơi quê nhà. Anh nhớ cô vợ ngoan của mình, “nhớ đôi môi nàng hiền, xinh xinh màu nắng” nhớ “má nàng hồng thơm mùi thơm lúa non”. Rồi anh tự hỏi có “Ai ra đi mà không từng bịn rịn/ Xa người yêu mà dễ mấy ai vui”? Trong hoàn cảnh này, thì có lẽ ai cũng sẽ có tâm trạng như anh mà thôi. Và không chỉ anh, mà rất rất nhiều người phải chịu cảnh chia ly không hẹn ngày trở về như vậy.
Nhớ đôi môi nàng hiền, xinh xinh màu nắng.
Má nàng hồng thơm mùi thơm lúa non.
Ai ra đi mà không từng bịn rịn.
Xa người yêu mà dễ mấy ai vui.
Em nhìn theo bằng nước mắt chia phôi.
Tôi mạnh bước mà nghe hồn nhỏ lệ
Này anh lính chiến, người bạn pháo binh.
Mẹ tôi tóc sương từng đêm nghe đạn pháo rơi thật buồn.
Mời quý vị nghe lại ca khúc "Chuyện Giàn Thiên Lý" Trình bày: Quang Lập
Bấm vào để nghe ca khúc "Chuyện Giàn Thiên Lý" Trình bày: Quang Lập
Anh không vui, cô thì có gì hơn? Cô tiễn anh “nhìn theo bằng nước mắt chia phôi”, Anh thì “mạnh bước mà nghe hồn nhỏ lệ”. Biết là anh phải lên đường đi tìm kiếm tự do cho đất nước, cũng là tự do cho chính họ, nhưng ai mà vui cho được đây? Dù là anh, một người đã cố tỏ ra mạnh mẽ lắm nhưng vẫn “nghe hồn nhỏ lệ”, huống hồ gì cô là một người phụ nữ yếu đuối. Đành phải thế thôi, anh ra đi cùng nỗi nhớ, cô cũng đợi chờ cùng niềm thương, hai người cùng nhau gửi gắm niềm mong ước một ngày sẽ xóa tan được khói lửa chiến tranh để trở về bên nhau.
Mời quý vị nghe lại liên khúc "Chuyện Giàn Thiên Lý, Chuyện Hoa Sim" Trình bày: Mạnh Đình, Đan Nguyên
Bấm vào để nghe ca khúc "Chuyện Giàn Thiên Lý, Chuyện Hoa Sim" Trình bày: Mạnh Đình. Đan Nguyên
Không chỉ cô mà cả người mẹ già của anh cũng đang “từng đêm nghe đạn pháo rơi thật buồn”, còn tiếng pháo là mẹ còn buồn vì con mẹ là anh và những đồng đội của anh vẫn phải ngày đêm chìm trong hiểm nguy. Mẹ cũng cầu mong ngày ấy không xa bình yên sẽ đến, để cho niềm vui đoàn viên sẽ trở về với quê hương, với mọi người.
Anh rót cho khéo nhé, kẻo lầm vào nhà tôi.
Nhà tôi ở cuối chân đồi,
có giàn thiên lý, có người tôi thương.
Nên nhớ nhé “anh lính chiến, người bạn pháo binh”, “anh rót cho khéo nhé, kẻo lầm vào nhà tôi” - Nhà tôi đó “ở cuối chân đồi”, nơi mà “có giàn thiên lý” và “có người tôi thương”.
Chuyện Giàn Thiên Lý đã nổi tiếng vượt xa cả sự mong đợi của nhạc sĩ Anh Bằng khi ra mắt lần đầu với giọng ca của ca sĩ Mạnh Đình. Ca khúc này cũng chính là một trong những bài hát làm nên tên tuổi của chàng ca sĩ vô danh ngày đó. Và có lẽ bởi vì sự thành công đó mà vài năm sau (khoảng năm 1965 - 1966) nhạc sĩ đã viết tiếp Chuyện Giàn Thiên Lý 2 cũng dựa trên ý thơ bài thơ Nhà Tôi của thi sĩ Yên Thao:
Đã nhiều năm qua rồi
Tôi là người lính chiến
Quên thân mình giữ làng quê
Những chiều rừng hành quân
Thương về người em gái
Chờ mãi tôi chưa lần về
Nàng yêu loài hoa tên là Thiên Lý
Nên lấy phải chồng đi xa
Nhớ trước hiên nhà tranh
Có giàn hoa màu trắng
Em cười nói xinh xinh
Đêm nay bước chân tôi trở lại làng xưa
Sao lấp lánh trên sông lành lạnh về khuya
Nhìn phía bên kia bờ
Đó làng tôi mờ mờ tựa như cánh đồng hoang
Sau bao nhớ nhung mong gặp lại người thương
Nhưng khói súng bay bay mịt mù quê hương
Chẳng biết em bây giờ có còn ôm mẹ già
Ủi an như ngày xưa
Chiến trường ôi điêu tàn
Ngôi đền thờ rách nát
Thôi không còn những hồi chuông
Mái nhà nghèo tôi thương
Bên một giàn Thiên Lý
Buồn lắm biết đâu mà tìm
Người yêu còn không
Hay là đã chết trong khói lửa ngập quê hương
Thức trắng đêm hỏa châu
Khiến lòng thêm sầu nhớ
Ôi giàn Thiên Lý đâu?
Bài hát cũng ngọt ngào và thiết tha không kém bài đầu tiên là mấy và cũng được chính ca sĩ Mạnh Đình thể hiện, nhưng nó không được nổi tiếng như bài đầu tiên.
Chúng ta cùng điểm qua đôi chút về nhà thơ Yên Thao. Ông sinh năm 1927, quê Đông Ngạc, huyện Từ Liêm, Hà Nội. Ông được biết tiếng từ thời Chiến tranh Đông Dương, là một nhà thơ, nhà báo Việt Nam với nhiều bài thơ mang chất lãng mạn chiến tranh và nổi tiếng nhất phải kể đến chính là bài thơ Nhà Tôi ở trên.
